Loskomen uit de betovering van het denken.
Als je me vraagt de beoefening van zen samen te vatten in één praktische richtlijn, dan zou ik zeggen: “kom met je aandacht voortdurend terug naar het ervaren hier en nu; laat je niet meevoeren door de onophoudelijke stroom van concepten, gedachten en verhalen die in je geest opduiken.”
Dat is de meest essentiële instructie, of we nu op een kussen in de dojo zitten dan wel beoefenen tijdens elk moment van ons dagelijkse leven. We hebben ze al ontelbare keren gehoord, en brengen ze steeds weer in de praktijk. Toch vraagt men dikwijls waarom het zo moeilijk is…
Een van de redenen is ongetwijfeld dat het een diepgeworteld patroon van ons is, het denken eerder als voorgrond te zien, en het directe ervaren eerder als achtergrond. Om dit patroon los te laten is het belangrijk de fascinatie voor het denken los te laten en in de plaats daarvan gefascineerd te worden door het directe ervaren. Terwijl in het eerste geval de fascinatie tot een patstelling leidt, is ze in het tweede geval een poort tot bevrijding. Wanneer we in zazen geconfronteerd worden met onze steeds maar malende gedachten en deze grondig beu worden, is dat een belangrijke stap in de richting van dit ontwaken.
Ongeduld.
Toch is daarmee niet alles gezegd. In ons dagelijks leven ervaren we niet alleen dat we liever aanwezig zijn in het denken dan in het hier en nu; we merken ook dat we liever aanwezig zouden zijn in een ander moment. Dat kan een moment in het verleden zijn, maar in vele gevallen is het een toekomstig moment.
We zijn op weg naar huis, maar willen eigenlijk al thuis zijn. We doen de afwas, maar willen eigenlijk liever al meteen voortdoen met een of andere leuke, interessantere of “belangrijkere” bezigheid. Onze auto staat in panne, maar we willen dat die al verholpen is. We zijn ziek, maar willen al genezen zijn. Als we oplettend zijn, zullen we merken dat er op zo’n moment een krachtige energie is, die ons uit het moment drijft: ongeduld.
Het mechanisme van ongeduld projecteert in onze geest dat toekomstige moment. Vervolgens is er het verlangen, dat het al zover zou zijn, dat dat toekomstig moment er al zou zijn. De energie, de kracht van dat verlangen doet ons de realiteit hier en nu verwerpen, creëert een scheiding in onze geest tussen wat er is en wat we willen dat er is. Het is deze verscheurdheid die we in het boeddhisme lijden noemen. Dit lijden manifesteert zich aan de oppervlakte bijvoorbeeld als een gevoel van spanning, druk, stress. We zijn over het algemeen geneigd stress te wijten aan ons werk, aan de maatschappij, aan onze familie, aan de omstandigheden. Maar twee punten zijn hier extreem belangrijk: ten eerste dat je niet hoeft mee te gaan in die druk; en nog belangrijker: dat we een groot deel van dit lijden zelf creëren en in stand houden.
Beoefening in de praktijk van het dagelijkse leven.
Begin er eens mee, een periode heel alert te zijn voor ongeduld.
-Voel de spanning ervan in je lichaam, telkens wanneer je merkt dat er een gevoel van onvrede opkomt met dat wat is hier en nu. Waar in je lichaam voel je de spanning ?
-Observeer mentaal even waar je dan wel zo graag naar toe wil, weg uit deze huidige situatie.
-Zie helder hoe de spanning die je voelt onaangenaam is; hoe de verscheurdheid tussen wat is en waar je naar verlangt onaangenaam is.
-Zeg met een inwendige glimlach tegen jezelf: “straks/morgen/later is er dat, maar nu is het dit.”
-Merk op hoe deze spanning en onvrede kunnen losgelaten worden, zodat we met volle aandacht liefdevol in het moment kunnen verblijven. Het gaat niet om een of andere pure gedachteloze toestand, ook dat is weer een verlangen van het denken. Het gaat erom je thuis te voelen in dit hier en nu, precies als het is. Misschien passeren er wel wat gedachten aan Elders en Straks; merk ze op en laat ze voorbijgaan. Als je je er niet in verliest blijken ook die gedachten deel uit te maken van het directe ervaren hier en nu. Zelfs wanneer je ongeduld al eens (of misschien de hele tijd) terug opduikt, zie ook dat gevoel dan als deel van het moment hier en nu. Als ervaren hier en nu.