Teksten van Luc De Winter
Diverse teksten
Zwart stroomt de rivier
Sinds jaren wandel ik veel in de omgeving van de Scheldekaaien te Antwerpen. Tijdens die tochten ontvouwen zich het opkomen en ondergaan van de zon, het wisselen van de seizoenen, en ook het opbouwen, openen en weer afbreken van allerlei evenementen, zoals de...
Bevrijd handelen, bruisende activiteit
1. Doen. We hebben geleerd om voort te doen. In beweging te blijven. Er moet zoveel gebeuren! Het is duidelijk dat er werk aan de winkel is, dus moeten we in actie schieten. Niet bij de pakken blijven zitten. We bewonderen mensen die écht iets doen, en dan ook écht...
Wat is de zin van het leven?
Wat is de zin van het leven? Geen filosofie. Een van de meest fundamentele vragen die de mens zich kan stellen is: “Wat is de zin van het leven? Wat is de zin van dit alles? Waarom zijn we hier? Waarom is er iets, in plaats van niets?” Over de antwoorden kan je...
Waar is God?
Er was eens een grote overstroming. Het water stond meters hoog. Een man was op het dak van zijn huis geklommen en bad vol vertrouwen tot God om redding. Er kwam iemand met een reddingsboei aanzwemmen om de man te redden. Hij antwoordde echter: “Breng jezelf maar in veiligheid, ik vertrouw op God, Hij zal me redden!” Vervolgens arriveerden er mensen in een roeiboot die hem een plaats aanboden. Ook hen stuurde hij weg: “God zal mij redden.” Tenslotte gooide een helikopter een lijn uit, maar de man deed de piloot teken verder te vliegen. Hij vertrouwde immers op God. Het waterpeil steeg verder en hij verdronk. In de hemel aangekomen zocht hij direct God op. “God”, sprak hij, “ik ben teleurgesteld! Ik vertrouwde erop dat je me zou redden, maar je hebt dat niet gedaan. Waarom niet?” “Maar mijn beste”, antwoordde God, “Ik was de zwemmer, de mensen met de boot en de helikopter… wat had je dan gewild?”
Schoonheid, liefde en geluk
“Wat zegt het boeddhisme over schoonheid? Wat is de relatie tussen onze zenbeoefening, tussen een weg van bevrijding en schoonheid?” vroeg iemand onlangs.
Er zijn verschillende antwoorden mogelijk. Een eerste, wat droog antwoord is: “mooi en lelijk zijn twee polen die alleen maar in onderling verband bestaan. Blijf niet steken op één van beide, hecht je niet aan schoonheid en verafschuw het lelijke niet. Wees geen slaaf van aangenaam en onaangenaam.” Begrijp dit antwoord goed. Het zegt niet dat mooi en lelijk, aangenaam en onaangenaam niet bestaan op een relatief niveau. Het zegt alleen dat verstrikt raken in dit niveau, zodat je alleen het schone wil overhouden en al het lelijke onder de mat veegt, tot problemen leidt.
Is er leven na de dood?
Is er volgens jou leven na de dood? Het is een vraag die dikwijls wordt gesteld. De laatste tijd zag ik meerdere lange interviews op tv, met heel verschillende mensen uit de meest uiteenlopende disciplines. De vraag kwam er steeds in voor. Ze komt meestal op het einde. Het lijkt wel of het de ultieme vraag is, de meest wezenlijke die je kan bedenken; we verwachten dat het antwoord veel zegt over hoe de bevraagde in het leven staat.
Leven in het moment
Leef in het moment! Leef nu! Deze slogan is een eigen leven gaan leiden in de populaire literatuur, of die nu gaat over boeddhisme, zen, spiritualiteit, meditatie, mindfulness, wellness of new age. Wat is de zin of onzin hiervan? Want het lijkt wel of je met dit advies alle richtingen uit kan.
Hou van jezelf
Een groot deel van het spirituele onderricht bestaat uit het verhelderen van misverstanden. Ik zou zelfs durven stellen dat spiritueel onderricht uit niets anders bestaat dan het verhelderen van misverstanden! Misverstanden over wie of wat we werkelijk zijn, over hoe het bestaan in elkaar zit, over geluk en zingeving.
De weg van zelfonderzoek
Wat is dat “ik”?
De meest directe weg van ware spirituele ontwikkeling, van bevrijding, is waarschijnlijk de weg van zelfonderzoek. Daarmee bedoel ik niet het cultiveren van inzicht in onze persoonlijkheid, op een psychologisch niveau. Het gaat om een helder observeren van wat dat ik, dat zelfgevoel, dat we als zo vanzelfsprekend beschouwen, nu eigenlijk is.
De boodschap die de meest verscheiden mystieke tradities ons brengen is in wezen eenvoudig. “Ik” mist elke substantie. Het is virtueel, een spookbeeld. Het heeft niet het zelfstandige, harde bestaan dat we eraan toedichten. De illusie, dat de kern van mijn bestaan een apart zelf is dat diep verscholen zit in dit lichaam en deze geest, is de belangrijkste steunbeer van het paleis van waanbeelden waarin het bewustzijn gevangen zit. Wanneer die geslecht wordt stort het ganse gebouw in elkaar als een kaartenhuis. Dan is er vrijheid.
De aarde als getuige
In veel boeddhistische culturen wordt de historische Boeddha zelden of nooit afgebeeld in meditatiehouding, met de handen op elkaar. Wanneer je bijvoorbeeld een Tibetaans of Nepalees beeld in deze houding ziet, gaat het normaal gesproken niet om een voorstelling van Boeddha Shakyamuni, de mens van vlees en bloed die een vijftal eeuwen voor Christus in Indië leefde, maar om Amitabha, een soort van mythische boeddha. In de Thaise kunst zal je wel voorstellingen van de historische Boeddha in meditatiehouding vinden, maar die zijn zeker niet de norm. In Myanmar zijn ze volgens mij zelfs erg zeldzaam.
Hoe wordt hij dan wel voorgesteld? Als een zittende figuur die met de vingers van de rechterhand de aarde aanraakt. De buitengewone populariteit van deze pose geeft aan hoe belangrijk dit gebaar wel is. Wat is de betekenis hiervan?
Valkuilen op de weg van zen
In een vorige tekst heb ik het gehad over de hindernissen die we ontmoeten in zazen. Verschijnselen zoals fysiek ongemak, slaperigheid en geestelijke opwinding lijken onze beoefening te bemoeilijken maar maken eigenlijk gewoon deel uit van de spirituele weg. Hoe rijper onze beoefening, des te meer we zullen inzien dat ze in wezen geen obstakel vormen. Het is als een voettocht: soms gaat de weg steil bergop, of is hij moeilijk begaanbaar; misschien zijn we moe of is het veel te warm. Het denken fluistert dan: “Och was die berg er maar niet! Als het nu toch maar wat frisser was!”. Maar voor een ervaren stapper is het duidelijk dat dát nu eenmaal een voettocht is…
Hindernissen in de zazenbeoefening
Het is pas na enige aarzeling dat ik deze tekst laat publiceren, en wel om verschillende redenen. Ten eerste is het een opsomming van een aantal moeilijkheden die zich tijdens de beoefening van zazen voordoen, vooral bij het begin ervan. Dat zou ertoe kunnen leiden dat mensen die aanvankelijk wel geïnteresseerd waren om zen te beoefenen, daarvan zouden afzien. De denkende geest heeft immers het vermogen en vooral de gewoonte om zich toekomstige hindernissen allemaal tegelijk voor te stellen zodat ze als een onoverkomelijke muur lijken te zijn. In werkelijkheid echter komen ze allemaal een voor een op, zodat we ze ook een voor een tegemoet treden, en ze helemaal niet zo’n probleem hoeven te zijn.
Gelukkig zijn
Waarom ben ik hier en nu niet perfect gelukkig?
Dat is een vraag die bijzonder waardevol is.
Elke keer wanneer we ons niet gelukkig voelen kunnen we ze stellen.
Natuurlijk komen de antwoorden snel op: omdat ik iets wil hebben, dat ik niet heb. Omdat ik wil dat er iets gebeurt, maar dat gebeurt niet. Of: omdat ik iets heb dat ik niet wil hebben; omdat er iets gebeurt waarvan ik niet wil dat het gebeurt… De had-ik-maars, was-ik-maars en was-het-maar-niet-zo’s schieten op als onkruid. Of het nu gaat om materiële zaken, een relatie, liefde, wereldvrede, zingeving of verlichting, het mechanisme is hetzelfde.
Eén met alles?
Een hotdog voor de Dalai Lama
De Dalai Lama staat in de rij voor een hotdogkraam. Hij wacht geduldig tot het zijn beurt is. De hotdogverkoper vraagt: “wil je er één met mosterd, of één met zuurkool?” De Dalai Lama antwoordt: “Voor mij graag één met alles, alstublieft”.
Het is ondertussen een belegen grap geworden. De Dalai Lama als vertegenwoordiger van het boeddhisme; en het boeddhisme dat wordt samengevat als “één met alles”. Is dat laatste juist? Of is het “één met alles”-verhaal gewoon een zoveelste feelgood slogan die eerder thuishoort in allerlei softerige new age boeken?
Het openen van het hart
Wat is zen? Het cultiveren van een open hart. Een open hart staat voor belangeloze liefde, verbondenheid, vriendelijkheid en welwillendheid. Een open hart betekent ook mededogen: de energie die erop gericht is iedereen zonder onderscheid op een spontane manier te helpen. Vrijgevigheid is natuurlijk een belangrijk aspect hiervan, net als dankbaarheid. Het openen van het hart is het vertrekpunt, het pad, het doel en het hoogste ideaal in het boeddhisme en in de zen.
Ware stilte
Heel wat mensen ervaren stilte als bedreigend. Ze zorgen ervoor dat er altijd een radio of tv staat te spelen, dat er voortdurend gezelschap is, dat er – zoals ze het dan noemen- “leven” is. Anderen zoeken actief de stilte op. Zij zijn het die de natuur intrekken, regelmatig de eenzaamheid opzoeken, gaan mediteren en manieren zoeken om “tot zichzelf” te komen.
Zenbeoefening: engagement en de vruchten daarvan.
Als je zen beoefent is het belangrijk de juiste gedrevenheid, het juiste engagement te vinden. Niet alleen tijdens zazen of tijdens je dagelijkse leven, maar ook wat betreft je beoefening in de dojo. Dat geldt evenzeer voor beginners als voor gevorderden.
Sesshin: het hart raken
Sesshin betekent «de geest raken».
Welke geest?
De geest van niet-gescheidenheid,
de dimensie van het ene bestaan,
die voorbij het denken ligt,
en die zich manifesteert wanneer we ophouden ons vast te klampen aan onze concepten.
De geest van bevrijding, vrede en vreugde.
Waarom Zen beoefenen?
Het volstaat de mensen rondom ons te observeren, om te merken hoe verschillend ze in het leven staan. Sommigen zijn altijd ontevreden, angstig, klampen zich vast aan hun overtuigingen en aan hun bezittingen, voortdurend op hun hoede om aangevallen te worden of iets te verliezen – de hele tijd wanhopig op zoek naar iets dat hen kan verrijken of zekerheid kan bieden; anderen zijn dan weer in alle eenvoud simpelweg gerust, tevreden, stralend, vrijgevig, open en dankbaar voor het leven.
Gesprekken over Zen
Inleiding
Hoe kunnen we zen formuleren op een hedendaagse, universele manier? Je zal evenveel antwoorden krijgen als er leraren zijn. De “vier gesprekken over zen” die je in dit boek leest, zijn mijn poging om deze vraag te beantwoorden.
II – Zen en verlichting
In de zen en in het boeddhisme betekent verlichting of ontwaken:
het ontmaskeren van de illusies die we hebben over de fundamenten van ons bestaan.
Die illusies zijn hardnekkig en moeilijk te corrigeren omdat ze al lang in ons systeem zitten.
I – Nondualiteit: de kern van Zen
Nondualiteit en nondualisme betekenen letterlijk : ”niet-tweeheid”; het zijn termen die verwijzen naar het inzicht dat er fundamenteel geen gescheidenheid bestaat. Elke grens die we trekken tussen een verschijnsel, ding, idee of wat dan ook, en de wereld errond, heeft niet de werkelijkheid die we eraan toeschrijven.
III – Zen, praktijk van het ontwaken
In zen staat alles in functie van het inzicht, dat het gevoel een wezenlijk apart zelf te zijn een illusie is. Dat inzicht is niet alleen essentieel voor elke boeddhistische school, maar ook voor de advaita vedanta, het soefisme, enzovoort. Wanneer je dat inzicht echt realiseert houdt dat een grote bevrijding in en wordt je leven eenvoudiger, opener, vreugdevoller, zinvoller, en meer naar de anderen gericht.
IV – Zen en de anderen: ethiek
Niemand bestaat op zichzelf, als onafhankelijk individu. Dat wordt ook in de Diamantsoetra ondubbelzinnig gesteld.
Wanneer dat duidelijk is, wordt de natuurlijke empathie die door illusies geblokkeerd was niet langer onderdrukt. Ze stroomt dan vrijelijk.
Zensprookjes
De gevangene
Er was eens een gevangene. Hij woonde in een cel, dat is nu eenmaal wat gevangenen doen. Zijn leven was heel, maar dan ook heel beperkt, om het voorzichtig uit te drukken, maar och, een mens wordt veel gewoon, vooral wanneer hij niet anders meer weet na een tijdje. De gevangene had zijn leven sinds lang draaglijker weten maken door wat bezittingen te verzamelen, die bezoekers voor hem hadden meegebracht: een schilderijtje aan de muur, wat boeken en een voorraad chocolade. Die dingen gaven hem het gevoel dat hij toch iets had.
Hoe de regen verlicht werd
Heel lang geleden was er eens een planeetje dat de Aarde heette. Aarde vond haar leven heel erg moeilijk en stond zonder meer op de rand van een zenuwinzinking. Eeuw na eeuw, millennium na millennium moest ze haar baantjes rond de zon trekken, zonder ooit te stoppen. Niet alleen mocht ze niet stilvallen, ze moest haar traject ook volhouden met precies de juiste snelheid, en daarbij kon ze niet in het minst afwijken naar links of rechts, want dan zou ze in de zon vallen of verloren vliegen in de onmetelijke ruimte. Op de koop toe werd er geëist dat ze zelf ook nog eens op de voorgeschreven manier om haar as draaide… Wat een stress! Ze zat echt in zak en as! Arme Aarde!
Het meisje en de zee
Er was eens een klein stadje, omringd door hoge muren. De inwoners kwamen zelden buiten want daar hielden ze niet van, van buitenkomen. Ze voelden zich aan de andere kant van de muren niet erg op hun gemak. Dus bleven ze binnen. Dat was hun goed recht en och, het waren best fijne mensen.
Nu lag het stadje niet ver van de zee, op een flinke halve dagmars afstand. Vanzelfsprekend had niemand in het hele stadje de zee ooit echt gezien, maar toch (misschien juist daarom?) hadden ze er allerlei uitgesproken ideeën over.
Brieven
Het verhaal
Antwerpen, 29 juli 2017 Vraag: “Wanneer je spreekt over “het verhaal”, “opgaan in het verhaal”, enzovoort, weet ik soms niet goed wat je daarmee bedoelt. Ik dacht altijd dat je aan de ene kant de werkelijkheid had, en aan de andere kant de verhalen die wij er...
Samen beoefenen
Antwerpen, 11 september 2017 Dag …, (omdat dit bericht een aanvulling is op mijn antwoord tijdens het groepsgesprek van gisterenmiddag, stuur ik het ook aan de anderen die daarbij aanwezig waren.) Je vraag is blijven doorwerken in mijn hoofd. Er zijn veel...
Hoop
Antwerpen, 26 november 2015 Beste…, Als ik het goed begrijp is je vraag: “is er plaats voor hoop in zen, in boeddhisme, aangezien daarin wordt gesteld dat we geen illusies moeten onderhouden? Aangezien we worden aangemoedigd om in het moment te leven in plaats van in...
Pasen
Antwerpen, 22 maart 2018 Beste … Ik had me nog niet gerealiseerd dat Pasen dit jaar op 1 april valt. Inderdaad merkwaardig dat het meest heilige moment van de christelijke traditie en het lichtvoetigste grappenmakersfestijn dezelfde dag gevierd worden… In het leven...
Geboorte noch dood
Liefste …, wat een nieuws… ik herinner me dat je een paar jaar geleden hiermee bezig was, maar dan hebben we mekaar een hele tijd niet meer gezien. Ik vind het een heel moedige beslissing, en heb er alle vertrouwen in dat ze op een doordachte en goed begeleide manier...
Rust in onrust
Antwerpen, 29 januari 2017 Beste … Je bent zeker niet de enige met een drukke en chaotische geest! Het is belangrijk om goed te beseffen dat dat niet betekent - ik kan het niet genoeg benadrukken- absoluut niet betekent dat je geen “aanleg” of “talent” voor zen of...
Zazen thuis
Antwerpen, 15 oktober 2012 Beste … Wat een avontuur, om met je gezin zo ver, zelfs op een ander continent, te gaan wonen voor anderhalf jaar… ik vind het een erg moedige keuze, en verwacht dat het een erg positieve ervaring zal worden voor de hele familie. Wat...