Sinds jaren wandel ik veel in de omgeving van de Scheldekaaien te Antwerpen. Tijdens die tochten ontvouwen zich het opkomen en ondergaan van de zon, het wisselen van de seizoenen, en ook het opbouwen, openen en weer afbreken van allerlei evenementen, zoals de...

1. Doen. We hebben geleerd om voort te doen. In beweging te blijven. Er moet zoveel gebeuren! Het is duidelijk dat er werk aan de winkel is, dus moeten we in actie schieten. Niet bij de pakken blijven zitten. We bewonderen mensen die écht iets doen, en dan ook écht...

Wat is de zin van het leven? Geen filosofie. Een van de meest fundamentele vragen die de mens zich kan stellen is: “Wat is de zin van het leven? Wat is de zin van dit alles? Waarom zijn we hier? Waarom is er iets, in plaats van niets?” Over de antwoorden kan je...

Er was eens een grote overstroming. Het water stond meters hoog. Een man was op het dak van zijn huis geklommen en bad vol vertrouwen tot God om redding. Er kwam iemand met een reddingsboei aanzwemmen om de man te redden. Hij antwoordde echter: “Breng jezelf maar in veiligheid, ik vertrouw op God, Hij zal me redden!” Vervolgens arriveerden er mensen in een roeiboot die hem een plaats aanboden. Ook hen stuurde hij weg: “God zal mij redden.” Tenslotte gooide een helikopter een lijn uit, maar de man deed de piloot teken verder te vliegen. Hij vertrouwde immers op God. Het waterpeil steeg verder en hij verdronk. In de hemel aangekomen zocht hij direct God op. “God”, sprak hij, “ik ben teleurgesteld! Ik vertrouwde erop dat je me zou redden, maar je hebt dat niet gedaan. Waarom niet?” “Maar mijn beste”, antwoordde God, “Ik was de zwemmer, de mensen met de boot en de helikopter… wat had je dan gewild?”

“Wat zegt het boeddhisme over schoonheid? Wat is de relatie tussen onze zenbeoefening, tussen een weg van bevrijding en schoonheid?” vroeg iemand onlangs.

Er zijn verschillende antwoorden mogelijk. Een eerste, wat droog antwoord is: “mooi en lelijk zijn twee polen die alleen maar in onderling verband bestaan. Blijf niet steken op één van beide, hecht je niet aan schoonheid en verafschuw het lelijke niet. Wees geen slaaf van aangenaam en onaangenaam.” Begrijp dit antwoord goed. Het zegt niet dat mooi en lelijk, aangenaam en onaangenaam niet bestaan op een relatief niveau. Het zegt alleen dat verstrikt raken in dit niveau, zodat je alleen het schone wil overhouden en al het lelijke onder de mat veegt, tot problemen leidt.

Is er volgens jou leven na de dood? Het is een vraag die dikwijls wordt gesteld. De laatste tijd zag ik meerdere lange interviews op tv, met heel verschillende mensen uit de meest uiteenlopende disciplines. De vraag kwam er steeds in voor. Ze komt meestal op het einde. Het lijkt wel of het de ultieme vraag is, de meest wezenlijke die je kan bedenken; we verwachten dat het antwoord veel zegt over hoe de bevraagde in het leven staat.

Leef in het moment! Leef nu! Deze slogan is een eigen leven gaan leiden in de populaire literatuur,  of die nu gaat over boeddhisme, zen, spiritualiteit, meditatie, mindfulness, wellness of new age. Wat is de zin of onzin hiervan? Want het lijkt wel of je met dit advies alle richtingen uit kan.

Een groot deel van het spirituele onderricht bestaat uit het verhelderen van misverstanden. Ik zou zelfs durven stellen dat spiritueel onderricht uit niets anders bestaat dan het verhelderen van misverstanden! Misverstanden over wie of wat we werkelijk zijn, over hoe het bestaan in elkaar zit, over geluk en zingeving.

Wat is dat “ik”?
De meest directe weg van ware spirituele ontwikkeling, van bevrijding, is waarschijnlijk de weg van zelfonderzoek. Daarmee bedoel ik niet het cultiveren van inzicht in onze persoonlijkheid, op een psychologisch niveau. Het gaat om een helder observeren van wat dat ik, dat zelfgevoel, dat we als zo vanzelfsprekend beschouwen, nu eigenlijk is.

De boodschap die de meest verscheiden mystieke tradities ons brengen is in wezen eenvoudig. “Ik” mist elke substantie. Het is virtueel, een spookbeeld. Het heeft niet het zelfstandige, harde bestaan dat we eraan toedichten. De illusie, dat de kern van mijn bestaan een apart zelf is dat diep verscholen zit in dit lichaam en deze geest, is de belangrijkste steunbeer van het paleis van waanbeelden waarin het bewustzijn gevangen zit. Wanneer die geslecht wordt stort het ganse gebouw in elkaar als een kaartenhuis. Dan is er vrijheid.

In veel boeddhistische culturen wordt de historische Boeddha zelden of nooit afgebeeld in meditatiehouding, met de handen op elkaar. Wanneer je bijvoorbeeld een Tibetaans of Nepalees beeld in deze houding ziet, gaat het normaal gesproken niet om een voorstelling van Boeddha Shakyamuni, de mens van vlees en bloed die een vijftal eeuwen voor Christus in Indië leefde, maar om Amitabha, een soort van mythische boeddha. In de Thaise kunst zal je wel voorstellingen van de historische Boeddha in meditatiehouding vinden, maar die zijn zeker niet de norm. In Myanmar zijn ze volgens mij zelfs erg zeldzaam.

Hoe wordt hij dan wel voorgesteld? Als een zittende figuur die met de vingers van de rechterhand de aarde aanraakt. De buitengewone populariteit van deze pose geeft aan hoe belangrijk dit gebaar wel is. Wat is de betekenis hiervan?

In een vorige tekst heb ik het gehad over de hindernissen die we ontmoeten in zazen. Verschijnselen zoals fysiek ongemak, slaperigheid en geestelijke opwinding lijken onze beoefening te bemoeilijken maar maken eigenlijk gewoon deel uit van de spirituele weg. Hoe rijper onze beoefening, des te meer we zullen inzien dat ze in wezen geen obstakel vormen. Het is als een voettocht: soms gaat de weg steil bergop, of is hij moeilijk begaanbaar; misschien zijn we moe of is het veel te warm. Het denken fluistert dan: “Och was die berg er maar niet! Als het nu toch maar wat frisser was!”. Maar voor een ervaren stapper is het duidelijk dat dát nu eenmaal een voettocht is…

Het is pas na enige aarzeling dat ik deze tekst laat publiceren, en wel om verschillende redenen. Ten eerste is het een opsomming van een aantal moeilijkheden die zich tijdens de beoefening van zazen voordoen, vooral bij het begin ervan. Dat zou ertoe kunnen leiden dat mensen die aanvankelijk wel geïnteresseerd waren om zen te beoefenen,  daarvan zouden afzien. De denkende geest heeft immers het vermogen en vooral de gewoonte om zich toekomstige hindernissen allemaal tegelijk voor te stellen zodat ze als een onoverkomelijke muur lijken te zijn. In werkelijkheid echter komen ze allemaal een voor een op, zodat we ze ook een voor een tegemoet treden, en ze helemaal niet zo’n probleem hoeven te zijn.

Waarom ben ik hier en nu niet perfect gelukkig?

Dat is een vraag die bijzonder waardevol  is.
Elke keer wanneer we ons niet gelukkig voelen kunnen we ze stellen.

Natuurlijk komen de antwoorden snel op: omdat ik iets wil hebben, dat ik niet heb. Omdat ik wil dat er iets gebeurt, maar dat gebeurt niet. Of: omdat ik iets heb dat ik niet wil hebben; omdat er iets gebeurt waarvan ik niet wil dat het gebeurt… De had-ik-maars, was-ik-maars en was-het-maar-niet-zo’s schieten op als onkruid. Of het nu gaat om materiële zaken,  een relatie, liefde, wereldvrede, zingeving of verlichting, het mechanisme is hetzelfde.

Een hotdog voor de Dalai Lama

De Dalai Lama staat in de rij voor een hotdogkraam. Hij wacht geduldig tot het zijn beurt is. De hotdogverkoper vraagt: “wil je er één met mosterd, of één met zuurkool?” De Dalai Lama antwoordt: “Voor mij graag één met alles, alstublieft”.

Het is ondertussen een belegen grap geworden. De Dalai Lama als vertegenwoordiger van het boeddhisme; en het boeddhisme dat wordt samengevat als “één met alles”. Is dat laatste juist? Of is het “één met alles”-verhaal  gewoon een zoveelste feelgood slogan die eerder thuishoort in allerlei softerige new age boeken?

Wat is zen? Het cultiveren van een open hart. Een open hart staat voor belangeloze liefde, verbondenheid, vriendelijkheid en welwillendheid. Een open hart betekent ook mededogen: de energie die erop gericht is iedereen zonder onderscheid op een spontane manier te helpen. Vrijgevigheid is natuurlijk een belangrijk aspect hiervan, net als dankbaarheid. Het openen van het hart is het vertrekpunt, het pad, het doel en het hoogste ideaal in het boeddhisme en in de zen.

Heel wat mensen ervaren stilte als bedreigend. Ze zorgen ervoor dat er altijd een radio of tv staat te spelen, dat er voortdurend gezelschap is, dat er – zoals ze het dan noemen- “leven” is. Anderen zoeken actief de stilte op. Zij zijn het die de natuur intrekken, regelmatig de eenzaamheid opzoeken, gaan mediteren en manieren zoeken om “tot zichzelf” te komen.

Als je zen beoefent is het belangrijk de juiste gedrevenheid, het juiste engagement te vinden. Niet alleen tijdens zazen of tijdens je dagelijkse leven, maar ook wat betreft je beoefening in de dojo. Dat geldt evenzeer voor beginners als voor gevorderden.

Sesshin betekent «de geest raken».
Welke geest?
De geest van niet-gescheidenheid,
de dimensie van het ene bestaan,
die voorbij het denken ligt,
en die zich manifesteert wanneer we ophouden ons vast te klampen aan onze concepten.
De geest van bevrijding, vrede en vreugde.

Het volstaat de mensen rondom ons te observeren, om te merken hoe verschillend ze in het leven staan. Sommigen zijn altijd ontevreden, angstig, klampen zich vast aan hun overtuigingen en aan hun bezittingen, voortdurend op hun hoede om aangevallen te worden of iets te verliezen – de hele tijd wanhopig op zoek naar iets dat hen kan verrijken of zekerheid kan bieden; anderen zijn dan weer in alle eenvoud simpelweg gerust, tevreden, stralend, vrijgevig, open en dankbaar voor het leven.