Antwerpen, 22 maart 2018

Beste …

Ik had me nog niet gerealiseerd dat Pasen dit jaar op 1 april valt. Inderdaad merkwaardig dat het meest heilige moment van de christelijke traditie en het lichtvoetigste grappenmakersfestijn dezelfde dag gevierd worden… In het leven vallen uitersten wel eens samen! Misschien komt dat wel omdat ze in wezen niet gescheiden zijn. De Oostenrijkse componist Gustav Mahler integreerde in zijn symfonieën bewust zeer verheven en bijzonder banale momenten (in de vorm van simpele boerendansjes), iets wat veel mensen niet begrepen… Zijn visie was weids, hij besefte diep dat het leven alle mogelijke tegenpolen omvat, en dat je het niet werkelijk kan omarmen, niet ten volle kan leiden zolang je hardnekkig kiest wat je wel en wat je niet wil beleven. Trek dus geen dikke zwarte lijn tussen het heilige en het alledaagse, niet omdat je geen respect zou hebben voor dat heilige, maar om alles als heilig te zien. “Heilig” is dus niet iets om tegenover “werelds” te plaatsen, ik zou het eerder zien als een kenmerk van al wat is; een manier om ons bestaan te karakteriseren. Alles als heilig zien is natuurlijk ook een concept, maar het is (tenzij je je er natuurlijk op een ongezonde manier aan gaast vastklampen) een vruchtbaar concept: één dat leidt tot bevrijding. Je kent waarschijnlijk wel dat verhaal van de leerling die aan zijn leraar vraagt: “Geef me alstublieft onderricht over zen.” De leraar antwoordt: “Heb je je soep op?” “Ja.” “Ga dan je kom wassen.”

Dat betekent niet dat er geen “expliciet heilige momenten” mogen zijn. We beoefenen de hele dag zen bij alles wat we doen en ervaren, maar dat neemt niet weg dat we regelmatig tijd uittrekken om zazen te doen in de dojo.  Zo kom ik bij je vraag over wat Pasen betekent voor mij als zenleraar. De interpretatie van christelijke leringen en feestelijkheden in een wijder kader is iets dat mij sterk bezig houdt. Wat is de betekenis van de Verrijzenis van Christus? Wat kan voor ons de betekenis zijn van iemands verrijzenis? Hoe kunnen we het interpreteren, dat de dood overstegen wordt? En vooral: hoe kan het gegeven van Pasen ons inspireren?

In de christelijke traditie wordt over het algemeen deze Verrijzenis letterlijk opgevat; veel gelovigen zijn vermoedelijk van mening dat het afbreuk zou doen aan de waarde van dit gegeven als we zouden suggereren dat het mogelijk niet “echt” zo gebeurd is… Maar ik deel deze overtuiging niet. Eerder denk ik dat wanneer het niet letterlijk zo gebeurd is, maar een mythe is (in de oorspronkelijke, niet-pejoratieve zin van het woord: een basisverhaal over het bestaan, waarin een oerwaarheid wordt uitgedrukt), dat juist dan de waarde van het verhaal nog groter wordt… Ik herinner me nu ook wat John McRae schrijft in zijn (zeer aanbevelenswaardige) boekje Seeing Through Zen. Hij meent de volgende wetmatigheid te herkennen: hoe belangrijker een verhaal of gebeuren is in de zentraditie, des te kleiner is de kans dat het ooit echt zo gebeurd is. De meest essentiële boodschappen in een traditie zijn gewoon te belangrijk om over te laten aan de “toevallige” werkelijkheid van alledag. Een interessant inzicht, waar je over kan discussiëren; maar het is van het grootste belang dat hij dus niet in het minst suggereert dat de niet-historiciteit van een gebeuren afbreuk zou doen aan de waarde ervan…

Los daarvan zijn er natuurlijk veel verhalen in de christelijke traditie (ik denk nu vooral aan het Oude Testament) die door steeds minder mensen letterlijk worden genomen, en zo juist hun diepe betekenis hervinden.  Hier hebben we het in de dojo al dikwijls over gehad. Misschien geldt dat ook voor de Verrijzenis… Maar wie weet is Christus wel werkelijk verrezen? Wie zal het zeggen? Ik heb me ooit voorgenomen, toen alles totaal anders bleek te zijn dan ik altijd had gedacht, me nergens nog over te verbazen. “There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in our philosophy” zei Hamlet.