De illusie van gescheidenheid

Het volstaat de mensen rondom ons te observeren, om te merken hoe verschillend ze in het leven staan. Sommigen zijn altijd ontevreden, angstig, klampen zich vast aan hun overtuigingen en aan hun bezittingen, voortdurend op hun hoede om aangevallen te worden of iets te verliezen – de hele tijd wanhopig op zoek naar iets dat hen kan verrijken of zekerheid kan bieden; anderen zijn dan weer in alle eenvoud simpelweg gerust, tevreden, stralend, vrijgevig, open en dankbaar voor het leven.

Alhoewel het wat al te eenvoudig is om de wereldbevolking in deze twee groepen in te delen, kunnen we gerust stellen dat er wel degelijk twee tegenovergestelde basispatronen zich manifesteren in het menselijke gedrag: het ene patroon is gebaseerd op het gevoel van een afgescheiden individu te zijn in een buitenwereld; het andere op de intuïtieve wijsheid dat het bestaan zich afspeelt in een totale, fundamentele eenheid, waarin elke gescheidenheid hooguit een relatief, ondergeschikt verschijnsel is.

Van alle illusies die we als mens koesteren, is de illusie een apart zelf te zijn dan ook de meest schadelijke. Het is de illusie waarop alle andere illusies geënt zijn. Wanneer ik geloof dat wat ik werkelijk ben, een afgescheiden persoon is die zich bevindt in een buitenwereld, dan zal die wereld nooit voldoen aan de eisen en verlangens van dat individu. De buitenwereld zal per definitie kil en vijandig zijn (zelfs als er momenten zijn dat onze eisen en verlangens ingewilligd worden, zijn dat geen blijvende toestanden – al degenen die we liefhebben zullen oud en ziek worden en sterven – en dat wordt dan als een aanval en een nederlaag gezien). Wie de consequenties uit deze situatie trekt zal angstig worden, zich willen beschermen en verdedigen, en om dat te doen zullen de denkbeeldige grenzen tussen zichzelf en de buitenwereld meer en meer versterkt worden. Deze strategie werkt niet want ze is gebaseerd op de illusie, dat we iets kunnen buitensluiten, dus op de illusie van gescheidenheid zelf, wat betekent dat de controle die het individu wil uitoefenen om de zaak in handen te houden keer op keer onvoldoende zal blijken, wat leidt tot meer angst, tot het gevoel van falen, en tot de overtuiging dat het wel zal lukken als we gewoon meer ons best doen. Deze vicieuze cirkel leidt tot depressie of burn-out, tenzij de situatie, die niet onder ogen gezien wil/kan worden, bedolven wordt onder meer illusies: als ik dat maar heb (een huis, een relatie, een betere job, een auto, drank, drugs, …), zal ik gelukkig zijn. Je geluk projecteren in een toekomst, die altijd maar voor zich uit geschoven wordt, is eens te meer een uitzichtloze weg. Toch zijn er veel mensen die erin slagen op die manier min of meer te blijven functioneren tot aan hun dood. Het is ver te verkiezen, om effectief te belanden op een punt dat niets meer werkt, en werkelijk onderuit te gaan. Vanuit dat nulpunt, hoe pijnlijk ook, is het mogelijk om ons bestaan opnieuw te bekijken, onze aannames misschien voor het eerst in vraag te stellen, en stilaan te beginnen met aan ons leven een nieuwe richting, een echte zin te geven.

Bevrijding

De enige oplossing bestaat erin diep vertrouwd te worden met de realiteit van ons leven, de wortel van het lijden zelf grondig te bekijken en zo te komen tot een fundamenteel andere, bevrijde en bevrijdende kijk. Grondig ons zelfgevoel te observeren, om te ontdekken dat dat wat we werkelijk zijn, ons meest fundamentele “Ik”, als je wil, op geen enkele manier van wat dan ook gescheiden is. Wanneer deze achteraf zo voor de hand liggende realisatie plaatsvindt, wordt er niets bereikt of verworven, enkel een aantal illusies sneuvelen. Illusies die verhinderden, of beter gezegd, leken te verhinderen dat onze fundamentele stralende en open aard zich in alle vrijheid kon manifesteren.

Dat is een gegeven dat we in vele, zo niet alle spirituele tradities tegenkomen. Wanneer de misvattingen over het bestaan worden doorzien is er misschien nog wel pijn, maar geen lijden; kunnen spanningen, angsten en onzekerheid die al lang ons leven teisterden losgelaten worden om plaats te maken voor een open levensvreugde, die geen opgeplakte glimlach is, maar een diep doorvoeld vertrouwen in het bestaan; kunnen we in alle nuchterheid de situatie van elk moment tegemoet treden.

Psychische gezondheid

Uiteraard is het nodig om in zekere mate, en op een bepaald niveau, een gezond zelfgevoel te hebben; wanneer dat niet zo is, zijn er tal van therapeutische mogelijkheden om het functioneren van ons denken en onze gevoelens bij te stellen en te genezen – op dezelfde manier dat we een slecht functionerende maag of een pijnlijk kniegewricht laten behandelen, of de auto naar de garage brengen wanneer nodig. Een lijden op psychisch niveau kan verhinderen dat een diep loslaten zich voordoet. Oude trauma’s kunnen, zelfs als we hebben gezien wie we werkelijk zijn, op onverwachte momenten worden getriggerd om ons terug mee te zuigen in een draaikolk van identificatie en lijden. Maar zolang we enkel op dit psychotherapeutische niveau werken, zal de meest fundamentele angst niet opgelost worden. Want als de overtuiging blijft bestaan, dat we dat samenstel van denken/herinneringen/emoties/lichaam wezenlijk zijn, als een aparte entiteit in een buitenwereld, en we ons dus, zij het onbewust, vastklampen aan dat dualistische perspectief, zal de wortel van het lijden blijven zitten. Dat is duidelijk.

Voorbij het kleine zelf

Daarom is het noodzakelijk om ook te werken aan het doorlichten van dat zelfgevoel, en het totale gebrek aan substantie ervan vast te stellen, niet met een verstandelijk begrip, maar met een echt doorvoeld, lichamelijk inzicht. De uitnodiging bestaat erin, een diepgaande vertrouwdheid te ontwikkelen met de manier waarop ons bestaan zich manifesteert. Je realiseren, dat allerlei verschijnselen, waarvan je dacht “dat ben ik”, bij nader inzien toch niet overeenkomen met wat we werkelijk zijn. Elke illusie, elke luchtspiegeling die grondig onderzocht wordt, valt uiteindelijk door de mand. Wanneer we voldoende tijd doorbrengen met in de grootst mogelijke helderheid eenvoudigweg te zijn en diepgaand ons bestaan te observeren, zullen we de ruimte terugvinden rond de gedachten en emoties, zodat we ons kunnen realiseren dat wat we werkelijk zijn, veel weidser is dan enkel maar die gedachten of emoties. Wanneer we voortdurend terugkomen naar de levende ervaring hier en nu, in plaats van te verblijven in het denken, kunnen we elke definitie van onszelf – of van wat dan ook – waar we ons we krampachtig aan vastklampten laten vallen. Want de gevangenis die we voor onszelf bouwden, ons hele leven lang, is uiteindelijk niet meer dan een gedachtenconstructie, een luchtkasteel.

Zazen

Deze beoefening van het loslaten van de illusies, van het doorprikken van alle concepten en helemaal wakker worden tot de ongescheiden, levende ervaring van het zijn hier en nu, noemen we in de zentraditie zazen, zitmeditatie. Zazen is geen techniek om op een later moment iets te bereiken, maar de beoefening van hier en nu terug te vallen op een weidser perspectief, en te zien dat we altijd al die open, moeiteloze ruimte geweest zijn, die van in het begin stralend en vredevol was. In de mate dat we ons nog vastklampen aan ons virtuele ik zal de beoefening een inspanning vragen, en zal er groei en evolutie zijn. Uiteindelijk blijkt dat onze ware natuur altijd al volledig vrij en gelukkig was, en dat elke inspanning gewoon plaatsvond. Hoe vreemd dat ook mag lijken, het is niets speciaals. Hoe zou geluk iets kunnen zijn dat je kan bereiken? Het is eenvoudigweg onze ware natuur.


Luc De Winter
Ho Sen Dojo – 1 januari 2017