Hardnekkige opvattingen
Allerlei ideeën over wat zazen is of zou moeten zijn, en elk oordeel over hoe goed of slecht ik het doe kunnen we eveneens beschouwen als een hindernis. Zazen is per definitie niet in woorden te vatten; we kunnen alleen aanwijzingen geven zoals “zet een stapje achteruit, laat je geest zijn natuurlijke openheid terugvinden, laat los, hou op je eigen licht te verduisteren” enzovoort. Zij kunnen helpen om voorbij de woorden te gaan, tenzij je je natuurlijk aan de woorden hecht.
Laat dus al je opvattingen vallen. Dat is niet zo simpel, want opvattingen zijn dikwijls blinde vlekken: we nemen ze voor waar aan, en zien niet dat ze een concept, een gedachte zijn. Ook hier weer speelt de leraar een belangrijke rol. Het is door beoefenaars aan het woord te laten dat blinde vlekken aan het licht gebracht en overstegen kunnen worden. Ook dat is natuurlijk gewoon het pad van zazen. Moesten we niet in concepten vast zitten dan zou er geen weg naar bevrijding nodig zijn.
Dikwijls hebben mensen die met zazen beginnen heel beperkte, kleine opvattingen en verwachtingen van en over zazen. Ze menen dat het gaat over rustig worden, gedachteloosheid cultiveren, concentratie ontwikkelen, iets dat ik doe. Het gebeurt regelmatig dat mensen aan wie ik een inleiding met enkel de meest algemene richtlijnen heb gegeven daarna zeggen: “Bedankt, nu weet ik wat het is, nu moet ik niet meer komen, ik kan thuis alleen verder.” Dat is zoals iemand die een eerste vioolles krijgt waarin wordt uitgelegd dat je met de strijkstok over de snaren beweegt, en dan denkt dat daarmee alles gezegd is. Meditatie als een heilzaam trucje waar je rustig van wordt, en dat je wel even kan aanleren op een half uurtje – dat is natuurlijk het light-imago dat in sommige populaire publicaties wordt verspreid. Weinigen beseffen dat zen een alles overstijgend mystiek pad is dat hun leven diepgaand zal transformeren.
Ook het omgekeerde doet zich voor: wanneer we er een geïdealiseerd beeld van zen op na houden zullen we evenmin gemotiveerd blijven: “want dat is toch te hoog gegrepen voor mij”. Dat brengt ons op de zelfbeelden, gaande van “ik heb dat allemaal niet nodig” tot “wie ben ik om zo’n pad te gaan?”, en zo zijn er nog ontelbare andere ideeën die ons kunnen belemmeren. Maar ook hier weer geldt: het belichten van onze illusies is precies wat zenbeoefening is. Het doorprikken ervan is juist wat bevrijding is. Zoals Dogen schreef in zijn Genjo Koan: “ Zij die een diepe realisatie van de illusies hebben, zijn boeddha’s; zij die diepe illusies hebben betreffende het ontwaken, zijn voelende wezens.”
Luc De Winter, Ho Sen Dojo, 21 juli 2018
©Luc De Winter 2018