De Onverstoorbare
Het
is niet moeilijk te begrijpen dat deze aangrijpende scene de mensen gedurende
vele eeuwen aansprak en inspireerde. De enorme populariteit van Boeddhabeelden
in de bhumisparsha mudra (handhouding
van het aanraken van de aarde) spreekt boekdelen. Toch is niet elk beeld in
deze houding een voorstelling van de historische Boeddha in strikte zin. Ook de
mythische boeddha Akshobhya (“De
Onverstoorbare”- foto 3) die dikwijls met een koninklijke kroon en sieraden
wordt afgebeeld, raakt de aarde aan – maar uiteindelijk is hij in wezen een
abstractie en uitvergroting van dit moment. De meest overtuigende beelden in
deze houding roepen niet alleen Gautama’s serene onverzettelijkheid en présence
op, maar vangen als het ware het eenvoudige maar betekenisvolle gebaar van de
aanraking van de aarde in een tijdloos nu. De meesten zitten helemaal rechtop
als blijk van hun onverstoorbare gelijkmoedigheid; heel
soms neigen ze wat naar voren en naar rechts in een nederige buiging naar de
aarde toe; maar de meest dramatische beelden (foto 4) hellen lichtjes naar
links, waardoor het gebaar van de uitgestrekte rechterarm nog eens extra
uitvergroot en benadrukt wordt. We zien dan een uiterst zelfzekere, zelfs bijna
theatrale Gautama, die niet de minste twijfel heeft over de verdere afloop. De
toeschouwer krijgt de indruk dat de figuur zojuist nog zat te mediteren, en
enkel nu de rechterhand naar beneden brengt – een eindeloze heropvoering van
dat cruciale moment.
Boeddha in spe
Paradoxaal genoeg is deze zo wijd verspreide uitbeelding van de historische Boeddha technisch gezien geen Boeddha, want ze portretteert Gautama in zijn laatste momenten voor hij Boeddha, “De Verlichte” werd! Uiteraard waren de kunstenaars die deze beelden creëerden zich hiervan bewust. Eerder dan een icoon van een totaal bevrijd persoon weer te geven, gaven ze er de voorkeur aan ons een voorstelling te bieden van zijn laatste momenten voor de bevrijding. Eerder dan een ideaalbeeld dat misschien al te veraf lijkt en ons dus niet kan inspireren, houden ze ons een compleet menselijke situatie voor, van iemand die op weg is naar een totale bevrijding. Iemand die doet wat er gedaan moet worden zodat verlichting zich kan realiseren. Je illusies helder belichten en laten voorbijgaan, er niet door geïntimideerd raken, er niet in meegaan, is niet alleen de beoefening van een bijna-verlichte, nee het is wat beoefening van in het begin voor iedereen betekent. De tactieken van Mara geven goed de werking van de illusies weer: sommige zijn overweldigend door intimidatie (de schrikwekkende verschijning van Mara en zijn leger); andere lijken ons te overvallen als een storm; andere verleiden ons; nog andere spelen in op onze diepste twijfels en onzekerheden.