8. Liefdevolle vriendelijkheid
In het Pali is dat metta, in het Sanskriet maitri. Je kan het ook vertalen als welwillendheid, maar dat is misschien wat te zwak. In het Engels noemen ze het meestal loving-kindness.
Wat is het verschil met mededogen?
Mededogen is het lijden van de anderen voelen en actie ondernemen om dat te stoppen, liefdevolle vriendelijkheid gaat daar nog aan vooraf, zou je kunnen zeggen, het is een basis van totale open vriendelijkheid en welwillendheid naar iedereen, zonder onderscheid.
Maar dat sluit strengheid niet uit, indien nodig?
Nee, zeker niet. Als je vanuit de diepe welwillendheid voelt dat het nodig is om streng op te treden, kan dat. Maar dat is dan uiteraard een liefdevolle strengheid, en geen strengheid die voortkomt uit een gevoel van gescheidenheid, van haat.
Als ik het wel heb, komt liefdevolle vriendelijkheid voort uit een diep contact met de ongescheidenheid… is dan het enige dat ik kan doen, de ongescheidenheid realiseren en veronderstellen dat de vriendelijkheid vanzelf komt?
Ja, de vriendelijkheid komt voort uit de realisatie van ongescheidenheid. Maar er is wel iets dat je kan doen, namelijk deze instelling bewust cultiveren, opwekken. Evenals het bewust stimuleren van het mededogen kan je dit in een soort meditatiebeoefening doen. Je stelt je iemand voor waar je veel van houdt, en dan voel je intens de liefdevolle vriendelijkheid naar die persoon toe. Vervolgens denk je aan iemand die op een iets grotere afstand van je staat, en doe je hetzelfde. Dan neem je personen waar je niet bijzonder een speciale sympathie voor koestert, vervolgens mensen die je onaangenaam vindt, en dan kom je uiteindelijk terecht bij de mensen die je verafschuwt. Het wordt dus hoe langer hoe moeilijker, zou je kunnen zeggen, maar je zal verrast zijn dat het echt wel werkt. Op het laatste kan je je de hele wereldbevolking (en waarom niet, alle levende wezens) tegelijk voorstellen en ze zonder onderscheid laten baden in je stralende liefdevolle vriendelijkheid.
Is er geen gevaar dat we onze geest manipuleren, dat we iets onechts, iets niet-doorvoeld toevoegen als een extra laag bovenop onze minder edele gevoelens?
Dat gevaar is er. Het is heel belangrijk, echt eerlijk met jezelf te zijn. Maar hoe diep je misschien ook moet graven, dat gevoel van liefdevolle vriendelijkheid IS er. Je moet het misschien alleen vanonder het puin halen. Het is natuurlijk, dat je je na afloop goed voelt, open, warm. Als je je na deze beoefening beter voelt dan andere “niet vriendelijke mensen”, dan klopt het natuurlijk niet.
Hoe kan ik nu liefdevolle vriendelijkheid voelen voor iemand als een Hitler?
Observeer helder dat hij er nooit voor gekozen heeft om een massamoordenaar te zijn. Hij is dat geworden ten gevolge van allerlei verkrampingen en illusies die zich opstapelden. Ongetwijfeld had hij het gevoel, het juiste te doen. Het had ons in principe allemaal kunnen overkomen. Het overkomt ons ook allemaal, want er is in ieder van ons geen fundamenteel afgescheiden zelf. Dat betekent dat je kan zien hoe ook Hitler geen wezenlijk apart individu was, maar een wervelstorm van invloeden en illusies, die geleid heeft tot de tweede wereldoorlog en al zijn gruwelen. Maar besef ook dat Hitler niet alleen was: hij had nooit alleen al die mensen kunnen doden, als de omstandigheden van het moment er niet rijp voor geweest waren. Maar begin niet bij Hitler. Ga eerst langs de gauwdief die je gsm stal op de trein, bij voorbeeld.
Lang geleden moest ik elke week de bus nemen voor een rit van meer dan een uur. Ik vertrok aan de terminus, en er stapten steeds meer mensen op, tot de bus overvol was. Op zekere dag merkte ik dat er een gevoel opkwam dat de bus te vol was en dat al die mensen mijn beoefening van aandacht hier en nu verstoorden. Dat was duidelijk onzin, dus besloot ik dat moment uit te kiezen voor een liefdevolle vriendelijkheid-oefening. Elke persoon die op de bus stapte, bekeek ik met een diepe warmte en een groot respect, zonder daarom oogcontact te zoeken. Schoolkinderen, families, pendelaars… er was ook een oudere man die dikwijls meereed, die nogal zuur keek en wat vijandig overkwam. Ik bedacht dat hij het vast al dikwijls heel moeilijk gehad had in zijn leven, en voelde zijn lijden, zodat ik kwam tot een warme welwillendheid. Wanneer we dan zo met die overvolle bus reden, waarvan ik alle mensen apart bij hun opstappen bewust met een diepe liefde had bejegend, dan was er het fantastische gevoel van “hier zitten wij, allemaal samen, op de bus!” Als één grote familie. Een geweldige oefening, die ik iedereen kan aanraden. Kijk zelf maar onder welke omstandigheden je iets dergelijks kan doen. En natuurlijk vertaalt het open en warme gevoel zich vanzelf zo gauw er een contact ontstaat, al is het maar een paar woorden of een blik. Als je voelt dat je achteraf in de concrete omgang met anderen niet vriendelijk bent klopt het natuurlijk niet.
Spreekt Dogen over liefdevolle vriendelijkheid in zijn bodaisatta shishobo?
Als tweede beoefening vermeldt hij “vriendelijke woorden”: spreek op een vriendelijke en liefdevolle manier tegen de anderen, zeker niet op een ruwe manier, maar alsof ze (je eigen) kinderen zijn. Dogen nodigt ons uit om ons hierin geleidelijk te oefenen. Hij wijst ook op het effect dat we zelf ervaren in ons hart en in onze geest wanneer iemand ons vriendelijk toespreekt of wanneer we horen dat een ander vriendelijk wordt bejegend. Een vriendelijk woord kan een situatie helemaal omgooien, zegt hij tenslotte, en dat is geen neerbuigendheid of inschikkelijkheid, noch vleierij.