2. Een gouden kooi

Is echt iedereen die zijn zelfgevoel doorprikt heeft een goed mens voor de anderen? Ik hoor of lees soms dat dat niet zo hoeft te zijn…

Soms hoor je mensen inderdaad zeggen dat ze verlicht zijn, en dat dat niets met ethiek te maken heeft, of soms worden ze zelfs nihilistisch of extra egocentrisch. Mogelijk is er in zo’n geval wel iets gezien, maar heeft er geen volledige authentieke bevrijding plaatsgevonden. Op zeker punt wordt een bepaald inzicht dan gerecupereerd door het ego. Het is belangrijk de weg helemaal te gaan! Ik durf het bijna niet meer zeggen, maar ook dat is weer een reden om een leraar te hebben. Als je niemand hebt om je erop te wijzen dat je er nog niet bent, zal je in deze val trappen. Ik heb het al meermaals zien gebeuren.

Maar pas op: vanuit een authentieke realisatie kan iemand dingen doen die van buitenaf misschien vreemd of onethisch of onrechtvaardig lijken. Het is belangrijk om vanuit een beperkt gezichtspunt geen oordeel te vellen over iemand die misschien een ruimere blik heeft.  Maar dat geldt in veel gevallen. Opgroeiende kinderen kunnen dikwijls beslissingen van hun ouders dwaas en bekrompen vinden, om pas later in te zien dat ze toch wijs handelden. Of andersom!

Ik ben blij dat je dat eraan toe voegt! Want ouders hebben niet altijd gelijk! En er zijn in de loop van de laatste decennia nogal wat spirituele leraars, ook binnen het boeddhisme, in schandalen verwikkeld geraakt…

Klopt. Volgens mij spelen verschillende factoren een rol in die verhalen. Spirituele leraars verblijven niet noodzakelijk in een toestand van voortdurende volledige realisatie, als een perfecte boeddha. Bovendien hebben mensen bijna steeds de neiging, om allerlei verwachtingen en idealen op hun leraar te projecteren.  Verwachtingen en idealen die gebaseerd zijn op misvattingen en onvolkomen begrip.

Een mooi voorbeeld vind ik een anekdote over Ramana Maharshi, misschien wel de meest engelachtige van alle grote spirituele leraars van de 20e eeuw. Ramana was totaal onzelfzuchtig en had een aura van volstrekte sereniteit. Eén keer, voor zover ik weet, krijgen we in de literatuur even een andere kant van hem te zien, in een gesprek tussen hem en een naaste medewerker dat mogelijk onbedoeld opgenomen en uitgetypt werd. Het is een aandoenlijk authentiek en banaal gesprek tussen een knorrige oude man die zijn pillen niet wil nemen, en een goed bedoelende ziel die hem wil overtuigen, ze toch te nemen. Betekent dit dat alles wat Ramana hierbuiten deed en vertelde niet authentiek was? Natuurlijk niet. Af en toe eens morren hoort bij het menselijk bestaan. Als Ramana dat al deed, mag je er gerust van zijn dat andere leraars, van welke traditie ook, dat ook doen. Iedereen heeft zijn blauwdruk. Leraars kunnen van nature ongeduldig zijn, geneigd tot verslaving, lui of wat dan ook. Staar je daar niet blind op. Kijk goed wat er wel is, dat veel belangrijker is. Idealisering van leraars is een universeel en schadelijk verschijnsel, want wanneer dat ideaalbeeld niet blijkt te kloppen haakt men af en dat is een gemiste kans.

Ja maar je mag toch verwachten dat iemands karakter zich grondig transformeert?

Het grote misverstand bestaat erin dat mensen een beperkte visie hebben op een spirituele weg. Ze gaan ervan uit dat de verandering in de persoonlijkheid, die ze terecht verwachten, de kern van de zaak is. Dat is niet zo. De kern van de zaak is het loslaten van de identificatie met de persoonlijkheid, dat is een veel diepere en fundamentelere transformatie, die weliswaar het functioneren van de persoonlijkheid beïnvloedt. Mensen reduceren spirituele ontwikkeling tot de enige die ze begrijpen, en dat is dan ontwikkeling van de persoonlijkheid. Maar het is iets heel anders, je persoonlijkheid te veranderen dan wel je er niet meer mee te identificeren. Men zegt wel eens: “zelfs als je je kooi verguldt, blijf je toch gevangen zitten!” Of je nu een sociale dan wel een antisociale persoonlijkheid hebt, als je je ermee identificeert zit je vast. Dikwijls zeggen mensen “nu beoefen ik zolang zen, en toch was ik weer ongeduldig aan het rode licht!” En dan voelen ze zich schuldig; ofwel hopen ze binnen x aantal jaren dan wel een perfecte gelijkmoedigheid te zullen bereiken. Beide attitudes zijn niet bevorderlijk voor je spirituele ontwikkeling. Het gaat er in eerste instantie niet om of je al dan niet ongeduldig wordt aan het rode licht, het gaat erom te zien WIE er ongeduldig is. Als je helder ziet dat IK niet ongeduldig ben, maar dat er gewoon ongeduld is, zal er bevrijding zijn én zal het ongeduld veel sneller voorbij gaan.

Ligt daar het verschil tussen persoonlijke groei en een spirituele weg?

Inderdaad, persoonlijke groei, de ontwikkeling van je persoonlijkheid, en alle hulpmiddelen die daarbij komen kijken zoals conventionele wijsheid en psychotherapie zijn gericht op een zo volwassen mogelijke, rijp mogelijke persoonlijkheid.

Een spirituele weg daarentegen is het pad naar de realisatie dat je die persoon niet bent. en nooit geweest bent. Dat is iets heel anders.

Tegelijk is er een diepgaande wisselwerking tussen die twee: een doorprikte persoonlijkheid zal beter functioneren; en een goed functionerende persoonlijkheid is gemakkelijker te doorprikken. Alhoewel er uitzonderingen zijn! In sommige gevallen kan de pijn van een dysfunctionele persoon als een nachtmerrie zijn die aanspoort om te ontwaken; en een tevreden mens kan zich behaaglijk nestelen in de comfortabele ik-droom…

In het klassieke boeddhisme beschouwen ze wijsheid en mededogen als de twee vleugels, die je allebei nodig hebt om te vliegen. Ik ben geneigd te stellen, dat hetzelfde geldt voor persoonlijke en transpersoonlijke ontwikkeling.