8.
Wanneer je je lichaam op deze manier in de houding hebt gebracht adem je in en dan helemaal uit; zwaai vervolgens je lichaam naar links en rechts. Zit dan bewegingloos en denk het niet-denken. Hoe denk je het niet-denken? Voorbij het denken. Dat is de essentiële kunst van zazen.
Deze formulering rond denken, niet-denken en voorbij het denken komt herhaaldelijk terug in het oeuvre van Dogen, wat erop wijst dat het een centrale plaats innam in zijn onderricht. Ze verwijst naar een beroemde dialoog tussen de Chinese zenleraar Yaoshan Weiyan (藥山惟儼) [21] en een van zijn leerlingen.
Op een keer, toen de grote leraar Hongdao(弘道) van Yaoshan aan het zitten was (in zazen), vroeg een monnik hem: “Wat denk je, terwijl je daar zo vastberaden zit?” De leraar antwoordde: “Ik denk aan niet-denken.” De monnik vroeg daarop: “Hoe denk je aan niet-denken?” De leraar antwoordde: “Voorbij het denken”.
Zazen is noch het cultiveren van gedachteloosheid, noch het meegaan in hun inhoud. Veel mensen die beseffen dat het hun gedachten zijn die hen het leven moeilijk maken, willen van die gedachten af en verlangen een gedachteloze geest. Ten eerste is dat een nieuw verlangen, gebaseerd op een nieuw ideaalbeeld dat het ego koestert, en dat we in de toekomst hopen te verwezenlijken… maar vooral is het een oppervlakkige benadering die, zelfs als de gedachtenloosheid bereikt wordt, niet tot ware bevrijding leidt. Ik heb al dikwijls het beeld gebruikt van de televisiekijker die helemaal opgaat in het verhaal van de film. Je kan natuurlijk de tv uitzetten om hem te doen ontwaken uit deze droom, maar wanneer je die terug opzet, zal hij onmiddellijk weer worden meegezogen. Veel beter is het om die persoon te leren inzien dat het maar een tv-film is terwijl de film blijft lopen. Dat doe je door hem te wijzen op zijn lichaamsgevoel, op het feit dat er ook omgevingsgeluiden zijn, dat er een kamer is die groter is dan het tv-scherm, enzovoort. Wanneer er een ruimer perspectief wordt teruggevonden, of zoals Dogen het formuleert, wanneer je een stapje achteruit zet, houdt de betovering op.
[21] Yaoshan Weiyan (Jap.: Yakusan Igen) (751-834) was een befaamde leraar in de Soto Zentraditie. Hij was leerling van Mazu Daoyi 馬祖道 (Jap.: Baso Dōitsu) (709–788) en van Shitou Xiqian 石頭希遷 (Jap. Sekito Kisen) (700-790). (LDW)