9. De laatste valkuil?
Zijn gescheidenheid en ongescheidenheid eigenlijk gescheiden?
Het doet me veel plezier dat je deze vraag stelt! Dat is inderdaad een instinker. Wat denk je zelf? Puur klankmatig zit er in elk geval een grote eenheid in je vraag.
Wel, ik ben er ondertussen van overtuigd dat elke gescheidenheid onwerkelijk, niet fundamenteel is. Maar het blijft toch moeilijk, want aangezien het erom gaat de werkelijke ongescheiden aard van het bestaan te zien, en de illusies te doen oplossen, is er toch een belangrijk onderscheid tussen die twee?
Een belangrijk onderscheid, dat klopt … maar samsara (de wereld van het onderscheid en lijden) en nirvana (de ongescheiden wereld van bevrijding) zijn beide op zich zonder substantie, stelt het mahayana, en zijn niet van elkaar gescheiden. Nirvana is geen hemel ergens ver weg, hoog verheven boven dit aardse tranendal (samsara). Het is DIT bestaan hier en nu, maar niet langer meer bekeken door de bril van het onderscheid, of toch niet langer meer uitsluitend bekeken door deze bril.
Vergeet niet dat de ongescheiden werkelijkheid ook alle perspectieven van onderscheid omvat. In het begin van ons gesprek heb ik er al op gewezen, dat het bestaan nu eenmaal gelaagd is.
De Sandokai gaat precies hierover: over het feit dat het Ene (ongescheidene) en het Vele (de gescheiden wereld, gezien door het denken) als twee kanten van dezelfde medaille zijn, dus ongescheiden! San (vele) en do (ene) zijn kai (geven elkaar de hand). In de tekst staat er nog:
Gehecht zijn aan dingen is begoocheling;
de werkelijkheid begrijpen is nog geen verlichting.
Dikwijls zijn er mensen, die het ene hebben gerealiseerd, en achteraf hieraan gehecht zijn. Dat kan natuurlijk alleen maar als ze er een concept van gemaakt hebben. Ze willen alleen de eenheid, en de veelheid niet. Ze willen alleen maar het absolute overhouden en het relatieve onder de mat vegen. Ze gaan zich expliciet onthecht opstellen – en ook verwachten dat anderen dat doen. Zo worden ze compleet onuitstaanbaar. Ze leven in een complete illusie. Wat missen ze? Het diepe inzicht, dat ook onze gehechtheden, onze illusies, onze zwakheden en tekortkomingen deel uitmaken van het ongescheiden geheel, en dus niet moeten verdwijnen, maar grondig belicht en doorzien dienen te worden. Dat is de sleutel tot een werkelijk vrij en vrijgevig bestaan. Het water en de golven zijn één. Als je dat diep realiseert, vermijd je een laatste, maar gevaarlijke valkuil.
In de zen is deze val goed bekend. Daarom wordt er heel erg de nadruk gelegd op de integratie van beoefening en alle aspecten van het dagelijkse leven: werk, huishouden, eten, stappen, tandenpoetsen, naar de wc gaan. Elk moment van de dag kan beoefening van ontwaken zijn, er staat niets buiten het ontwaakte leven. Zo vermijden we ons te hechten aan aparte spirituele momenten, en neer te kijken op de “gewone dingen”. Het is juist deze dualistische visie die er “gewone dingen” van maakt. Wanneer we zo in het leven staan, kunnen we elk ding, elk verschijnsel beleven als ons meest intieme, ongescheiden zelf.