18. Aandachtige observatie van beslissingen
OK, ik zie dus helder en open dat gedachten, emoties, herinneringen en verlangens komen en gaan zonder dat er een persoon mee gemoeid is. Maar wat dan met beslissingen? Ik ben toch diegene die een beslissing neemt? Ik heb toch een vrije wil? Of niet? Ga je nu echt zeggen dat
er geen beslisser is, dat er beslissingen vallen zonder dat er iemand beslist? Ga je me uitnodigen om helder en aandachtig te observeren wat er precies gebeurt, en ga je beweren dat dan duidelijk zal worden, voorbij elke twijfel, dat het altijd zo geweest is?
Precies. Er gaan weer mensen klagen dat jij alles te snel begrijpt – ze voelen zich dan gefrustreerd omdat ze het gevoel hebben dat ze achterblijven.
Als ze dat nauwkeurig en aandachtig observeren, zullen ze merken dat er eenvoudigweg frustratie wordt waargenomen, en dat zij niet gefrustreerd zijn!
Klopt, maar probeer nu ook weer niet te slim uit de hoek te komen. Laat ons terugkeren naar de beslissingen. Vertel jij het maar, als je het allemaal toch zo goed begrepen hebt.
Ok. Eender wanneer in mijn dagelijkse leven kan ik aandachtig het moment observeren dat er beslissingen vallen. Ik gebruik de basisstrategie. De normale attitude is: ‘ik neem/nam een beslissing’. Maar ik kan het ook zien als ‘er komt een beslissing op in mij’ of nog beter, zonder referentie naar een ‘ik’, als ‘er valt een beslissing’. Dat lijkt me nu toch heel abstract. Gedachten komen op zonder denker, ok; en emoties komen op zonder iemand die ze heeft. Maar een beslissing die wordt genomen zonder ‘ik’? Dat lijkt moeilijk me verteerbaar. Er moet toch iemand zijn die, ja, … beslist?
Laat ons eens helder kijken hoe het werkt. (Staat even op en neemt iets uit een kast).
Maar eerst tijd voor een vieruurtje! Ik heb nog wat chocolade hier. Wil je melkchocolade of donkere?
Donkere, graag!
Dat was een snelle beslissing! Wie heeft die genomen?
Ik, natuurlijk!
Dan weet je waarschijnlijk ook waarom je voor de zwarte bent gegaan?
Ja, ik kies altijd voor donkere chocolade, ik eet niet graag melkchocolade.
Dus dan was dat zojuist niet echt een beslissing?
Hoe bedoel je?
Als je liever donkere eet, is het niet echt een beslissing om daarvoor te kiezen op het moment dat ik je de twee soorten aanbied.
Wel, … nee, dat is waar, die voorkeur was er al.
Waarom heb je gekozen om donkere chocolade lekkerder te vinden?
Dat heb ik niet gekozen, dat is gewoon zo.
Dat is gewoon zo, ik begrijp het.
(stilte)
Ja, misschien komt dat door bepaalde jeugdherinneringen. Of mogelijk is het wel genetisch bepaald, ik weet het niet.
Heel goed. Maar waar is er nu eigenlijk een beslissing gevallen?
(Enigszins verbijsterd – denkt na) Eigenlijk was er dus nooit echt een beslissing, ik heb nooit echt ergens iets gekozen. Misschien is dit geen goed voorbeeld, hoor.
Dat zou wel eens kunnen!
Ja, want het is natuurlijk maar een dwaas voorbeeldje, misschien moeten we een belangrijke beslissing als voorbeeld nemen.
In orde. Je bent een aantal jaar geleden getrouwd, dat was een belangrijke beslissing!
Dat lijkt me een beter voorbeeld!
Dus laat ons zeggen dat je beslist hebt te trouwen met je vriendin.
Ja, ik wilde met haar trouwen.
Maar heb je ervoor gekozen om te wíllen trouwen met haar?
Nee, dat kwam gewoon op, ik was verliefd.
Heb je ervoor gekozen, verliefd te worden?
Nee, dat gebeurde vanzelf.
Waar is dan je beslissing geweest?
Wel, na een paar jaar hebben we toch alles op een rijtje gezet, vastgesteld dat we echt wel bij elkaar passen, en op zeker moment hebben we dan beslist, ja, dan is de beslissing gevallen.
De beslissing is gevallen?
Ik bedoel: we hebben ze genomen.
Er zal zeker op een bepaald moment een knoop zijn doorgehakt, dat wil ik gerust geloven. Maar was dat niet een kwestie van oorzaak en gevolg? Een logische, stapsgewijze ontwikkeling? Wanneer een rivier op een bepaald moment overstroomt, is dat dan omdat ze op dat moment beslist te overstromen? Als je het geheel ziet, zie je een naadloze, ongescheiden realiteit. Je ziet ook breekpunten en kantelmomenten natuurlijk – beslissingen maken daar deel van uit. En ja, op een bepaald moment gingen gedachten een kleine analyse maken, en kwamen die tot de conclusie dat een huwelijk wel aangewezen was, gezien de informatie waarover ze beschikten, inbegrepen de emotionele kant van de zaak, en het archief van de herinneringen.
Dus er valt een beslissing, en we verpersoonlijken dat?
Stroomt een rivier haar water? Of is er een stromen van water, en noemen we dat een rivier?
Bedoel je dat ik geen vrije wil heb?
Nee, ik bedoel dat er geen wezenlijk ik is dat een vrije wil zou kunnen hebben, dat is iets heel anders.
Ben je dan determinist?
Nee, dat zijn allemaal concepten. Luister. De vrije wil is een begrip uit het christendom. Het heeft ook alleen binnen dat kader zin. Waarom? Omdat er een almachtige God wordt vooropgesteld, en een ziel die daaraan ondergeschikt is. Wanneer God almachtig is, is Hij ook verantwoordelijk voor de zonden die die ziel begaat, tenzij die ziel natuurlijk toch een zekere vrije wil zou hebben zodat zij verantwoordelijk is voor de zonden en niet God. Moest de mens fundamenteel geen vrije wil hebben, zou het begrip van zonde en goed en kwaad, ethiek zeg maar, in het christendom zoals dat in het algemeen wordt beleefd, geen enkele betekenis meer hebben. Daarom dat die aparte ziel, eens verondersteld, wel over een vrije wil moest beschikken.
En dan?
In het boeddhisme hangen we dat dualistische wereldbeeld niet aan. Diep schouwen in het bestaan toont ons de fundamentele niet-gescheidenheid. Anders gezegd, het toont ons dat er geen aparte ziel bestaat, dat het gevoel van een afgescheiden ik in een wereld virtueel is. Wie zou er over vrije wil beschikken, of wie zou er geen hebben?
Maar euh maar, ik heb toch mijn twijfels …
Ok, gooi het eruit, geef dan een voorbeeld van een beslissing die je hebt genomen met die vrije wil van je waar je zo trots op bent, en die zo’n belangrijk element is van dat onovertroffen zelfgevoel.
Wel, ik heb beslist om dit jaar een weekje op vakantie te gaan naar de Provence.
Waarom?
Wel, ik had daar zin in, en mijn vrouw ook; we konden het betalen en hadden de gelegenheid om samen vakantie te nemen, dus hebben we beslist te gaan.
Maar heb je beslist om zin te hebben? Heb je beslist om voldoende geld te hebben? Om tijd te hebben?
Nee, natuurlijk niet.
Zolang er gewoon zin is in iets, en dat kan, is het niet echt een beslissing als je het gaat doen.
Als er zin is in iets en het kan niet, is er ook geen beslissing.
Wanneer er moet gekozen worden tussen twee dingen die fijn gevonden worden, wordt er automatisch afgewogen wat de voorkeur heeft.
Wanneer er moet gekozen worden tussen twee dingen die allebei onaangenaam zijn, wordt er automatisch gekozen voor dat wat het minst onaangenaam lijkt.
Wanner het complexer is, en er niet alleen persoonlijke belangen meespelen, maar ook die van anderen, en financiële, ethische, esthetische, ecologische en wie weet welke andere motieven, dan is er een soort van strijd tussen allerlei argumenten, die spontaan en zelfloos afloopt, en waar na afloop het zelfgevoel opduikt en zegt: IK heb dat gekozen!
Maar als er helder observeren is, zie je hoe het hele proces gewoon afloopt als een wekker.
En als er geen beslissing valt?
Dan is er gewoon twijfel, en niemand die twijfelt en onbeslist is.
Dus is er nooit een ik dat een beslissing neemt?
Vraag dat niet aan mij, kijk zelf. Uiteindelijk is dit niet een van de moeilijkste, maar een van de gemakkelijkste horden om te nemen.
Maar niemand neemt ze.
Je neemt me de woorden uit de mond.